Il 9 settembre è l’anniversario della nascita (nel 1908) dello scrittore, poeta, saggista e traduttore italiano (piemontese) Cesare Pavese (1908-1950).
it.wikipedia.org/wiki/Cesare_Pavese
Ho già parlato di lui il 27 agosto 2019, nell’anniversario della morte.
Trascrivo, in italiano e nella traduzione in Esperanto, la poesia “I mari del Sud” (La maroj de l’ Sudo).
Allego:
– un francobollo della Tasmania (Australia);
– la copertina del volume “Enlumas min senlimo”, LF-Koop, La-Chaux-de-Fonds 1990.
I MARI DEL SUD
Camminiamo una sera sul fianco di un colle,
in silenzio. Nell’ombra del tardo crepuscolo
mio cugino è un gigante vestito di bianco,
che si muove pacato, abbronzato nel volto,
taciturno. Tacere è la nostra virtù.
Qualche nostro antenato dev’essere stato ben solo –
un grand’uomo tra idioti o un povero folle –
per insegnare ai suoi tanto silenzio.
Mio cugino ha parlato stasera. Mi ha chiesto
se salivo con lui: dalla vetta si scorge
nelle notti serene il riflesso del faro
lontano, di Torino. “Tu che abiti a Torino…”
mi ha detto “…ma hai ragione. La vita va vissuta
lontano dal paese: si profitta e si gode
e poi, quando si torna, come me a quarant’anni,
si trova tutto nuovo. Le Langhe non si perdono”.
Tutto questo mi ha detto e non parla italiano,
ma adopera lento il dialetto, che, come le pietre
di questo stesso colle, è scabro tanto
che vent’anni di idiomi e di oceani diversi
non gliel’hanno scalfito. E cammina per l’erta
con lo sguardo raccolto che ho visto, bambino,
usare ai contadini un poco stanchi.
Vent’anni è stato in giro per il mondo.
Se n’andò ch’io ero ancora un bambino portato da donne
e lo dissero morto. Sentii poi parlarne
da donne, come in favola, talvolta;
ma gli uomini, più gravi, lo scordarono.
Un inverno a mio padre già morto arrivò un cartoncino
con un gran francobollo verdastro di navi in un porto
e augurî di buona vendemmia. Fu un grande stupore,
ma il bambino cresciuto spiegò avidamente
che il biglietto veniva da un’isola detta Tasmania
circondata da un mare più azzurro, feroce di squali,
nel Pacifico, a sud dell’Australia. E aggiunse che certo
il cugino pescava le perle. E staccò il francobollo.
Tutti diedero un loro parere, ma tutti conclusero
che, se non era morto, morirebbe.
Poi scordarono tutti e passò molto tempo.
Oh da quando ho giocato ai pirati malesi,
quanto tempo è trascorso. E dall’ultima volta
che son sceso a bagnarmi in un punto mortale
e ho inseguito un compagno di giochi su un albero
spaccandone i bei rami e ho rotta la testa
a un rivale e son stato picchiato,
quanta vita è trascorsa. Altri giorni, altri giochi,
altri squassi del sangue dinanzi a rivali
più elusivi: i pensieri ed i sogni.
La città mi ha insegnato infinite paure:
una folla, una strada mi han fatto tremare,
un pensiero talvolta, spiato su un viso.
Sento ancora negli occhi la luce beffarda
dai lampioni a migliaia sul gran scalpiccio.
Mio cugino è tornato, finita la guerra,
gigantesco, tra i pochi. E aveva denaro.
I parenti dicevano piano: “Fra un anno, a dir molto,
se li è mangiati tutti e torna in giro.
I disperati muoiono così”.
Mio cugino ha una faccia recisa. Comprò un pianterreno
nel paese e ci fece riuscire un garage di cemento
con dinanzi fiammante la pila per dar la benzina
e sul ponte ben grossa alla curva una targa-réclame.
Poi ci mise un meccanico dentro a ricevere i soldi
e lui girò tutte le Langhe fumando.
S’era intanto sposato, in paese. Pigliò una ragazza
esile e bionda come le straniere
che aveva certo un giorno incontrato nel mondo.
Ma uscì ancora da solo. Vestito di bianco,
con le mani alla schiena e il volto abbronzato,
al mattino batteva le fiere e con aria sorniona
contrattava i cavalli. Spiegò poi a me,
quando fallí il disegno, che il suo piano
era stato di togliere tutte le bestie alla valle
e obbligare la gente a comprargli i motori.
“Ma la bestia” diceva “più grossa di tutte,
sono stato io a pensarlo. Dovevo sapere
che qui buoi e persone son tutta una razza”.
Camminiamo da più di mezz’ora. La vetta è vicina,
sempre aumenta d’intorno il frusciare e il fischiare del vento.
Mio cugino si ferma d’un tratto e si volge: “Quest’anno
scrivo sul manifesto: – Santo Stefano
è sempre stato il primo nelle feste
della valle del Belbo – e che la dicano
quei di Canelli”. Poi riprende l’erta.
Un profumo di terra e vento ci avvolge nel buio,
qualche lume in distanza: cascine, automobili
che si sentono appena; e io penso alla forza
che mi ha reso quest’uomo, strappandolo al mare,
alle terre lontane, al silenzio che dura.
Mio cugino non parla dei viaggi compiuti.
Dice asciutto che è stato in quel lungo e in quell’altro
e pensa ai suoi motori. Solo un sogno
gli è rimasto nel sangue: ha incrociato una volta,
da fuochista su un legno olandese da pesca, il cetaceo,
e ha veduto volare i ramponi pesanti nel sole,
ha veduto fuggire balene tra schiume di sangue
e inseguirle e innalzarsi le code e lottare alla lancia.
Me ne accenna talvolta. Ma quando gli dico
ch’egli è tra i fortunati che han visto l’aurora
sulle isole più belle della terra,
al ricordo sorride e risponde che il sole
si levava che il giorno era vecchio per loro.
Cesare Pavese
°°°°°
LA MAROJ DE L’ SUDO
Sur monteta deklivo vespere ni marŝas
sen paroli. Ĉe l’ ombro de lanta krepusko
mia kuz’ blankvestita nun estas giganto,
kiu pace moviĝas bronzhaŭta vizaĝe,
silentema. Silento por ni estas virto.
Iu nia praav’ devas esti vivinta en solo
– inter malsaĝular’, granda homo aŭ fola –
por instrui tioman silenton al idoj.
Mia kuz’ ĉi-vespere parolis. Li petis
ke ni kune suriru: el verto vidiĝas
dum la noktoj serenaj reflekton lumturan
malproksime el Torino. “Vi tie loĝadas…”
li diris “… sed prave. Viv’ estas vivenda
for el propra vilaĝ’: oni ĝuas, profitas
kaj se oni revenas jam kvardekjaraĝa
kiel mi, ĉio novas. Sed Langoj plurestas”.
Ĉion ĉi li diradis sen eĉ vort’ itala
ĉar li uzas ĵargonon: ĝi kiel la ŝtonoj
de l’ montet’ tiel estas malglata ke ĝin
dudek jaroj da lingvoj kaj tri oceanoj
eĉ ne povis ekraspi. Kaj li la deklivon
supreniras kun tiu rigard’ sindetena
kiun vidis mi knabo ĉe lacaj kampuloj.
Dudek jarojn tra l’ mondo li vagis.
Li foriris dum portis ankoraŭ min bebon virinoj
kaj laŭdire li mortis. Lin poste pritraktis
kvazaŭ fabele virinoj kelkfoje;
sed, pli gravaj, la viroj lin forgesis.
Mia patro jam mortis, sed, vintre, por li venis karto
kun grandega poŝtmarko verdeta je ŝipoj ĉe kajo,
bondezir’ pri l’ vinbera rikolto. Mirego ekestis
sed la bebo kreskinta klarigis avide
ke alvenis la kart’ el insulo je nom’ Tasmanio
ĉirkaŭita de mar’ pli lazura, kruela pro ŝarkoj,
sude, ĉe l’ Pacifik’ Aŭstralia. Li diris ke certe
perlofiŝis la kuzo. Kaj poste l’ poŝtmarkon malgluis.
Opinioj apartaj naskiĝis, sed ĉiuj konkludis
ke se li jam ne mortis baldaŭ mortos.
Ĉiuj poste forgesis kaj tempo pasadis.
Ha de kiam mi ludis piratojn Malajajn
kiom pasis da tempo. Kaj de l’ lasta banado
kiun plonĝe mi faris en lok’ mortoriska
aŭ postsekvis ludantan kunulon sur arbojn,
frakasante branĉaron, kaj rompis la kapon
al rivalo kaj min oni batis,
kiom pasis da vivo. Aliaj la tagoj, la ludoj
kaj la skurĝoj de l’ sang’ kontraŭ novaj rivaloj
pli evitemaj: la pensoj kaj revoj.
Al mi timon senfinan instruis la urbo:
gentamaso, voj’ sola min igis tremanta,
kaj kelkfoje la pens’ spionebla sur frunto.
Antaŭ miaj okuloj sarkasmas la lumo
de plurmilaj lanternoj su granda paŝbruo.
Mia kuzo revenis tuj post la milito,
gigantkorpe, el malmultaj. Kaj monon posedis.
La parencoj mallaŭte diradis: “Post jaro, troige,
li ĉion manĝos kaj revagos foren.
La sentaŭguloj mortas tiel nur”.
Mia kuz’ havas firman mienon. Li el teretaĝo
en vilaĝ’ aĉetita eltiris garaĝon betonan
kun antaŭe flamanta kolon’ por disdoni benzinon
kaj sur ponto ĉe l’ kurbo de l’ vojo reklam-panelego.
Kaj en ĝin meĥaniston li metis por monon ricevi,
dum li ĉien tra Langoj vagadis fumante.
En vilaĝo edziĝis li, dume, prenante juninon
blondan, maldikan kiel fremdulinojn
kiujn certe li foje renkontis tra l’ mondo.
Sed ankoraŭ iradis li sola. Je blanko vestita,
kun la manoj surdorse kaj bronza vizaĝe,
li matene frekventis foirojn kaj ŝajne senzorga
marĉandadis ĉevalojn. Klarigis li, poste,
al mi, kiam la plan’ malsukcesis, ke celis
li forpreni la tutan brutaron el sia loĝvalo
kaj devigi la genton aĉeti de li la motorojn.
“Sed la besto “ li diris “plej granda el ĉiuj
estis mi pro l’ ideo. Devintus mi koni
ke la bovoj kaj homoj ĉi tie samrasas”.
Jam ni marŝas pli ol duonhoron. La vert’ proksimiĝas,
ĉirkaŭe plikreskas la lirlo kaj siblo de l’ vento.
Mia kuzo subite nun haltas, sin turnas: “Ĉijare
sur afiŝo mi skribos: – Sankta Stefano
unua ĉiam estis el la festoj
de l’ Belba valo – Kaj vetu je tio
la Kanelanoj”. Poste li regrimpas.
Lin aromo de ter’ kaj la vento envolvas en nokto,
io lumas forlonge: dometoj kaj aŭtoj
percepteblas apenaŭ; mi pensas pri l’ forto
kiu donis ĉi homon al mi forprenitan el maro
el distancaj fremdlandoj, el daŭra silento.
Mia kuz’ pri l’ faritaj vojaĝoj ne klaĉas.
Nur li diras ke estis li tie kaj tie,
kaj pripensas motorojn. Revo sola
al li restis en sango: fajristo li krozis
foje su balenŝip’ nederlanda “Cetaco”
kaj li vidis flugadi harpunojn en suno,
persekuti balenojn fuĝantajn tra ŝaŭmoj el sango
kaj vostegojn iliajn svingantajn ĉe l’ rando boata.
Foje tion li citas. Sed kiam mi diras
ke feliĉe li estas vidinta tagiĝojn
sur la plej belaj insuloj de l’ tero,
memorante li diras ridete ke l’ suno
ekleviĝis nur kiam la tago maljunis por ni.
Cesare Pavese, trad. Gaudenzio Pisoni
(el “Enlumas min senlimo”,
LF-KOOP, La-Chaux-de-Fonds 1990, p. 189-191)
