Il 25 luglio è l’anniversario della morte (nel 1794) del poeta francese André Marie Chénier, conosciuto come André Chénier, in italiano Andrea Chénier (1762-1794),
it.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Ch%C3%A9nier
famoso, più ancora che per la sua poetica, per due motivi:
– per la vita avventurosa, ed ancor più per la tragica morte: fu ghigliottinato a soli 31 anni, durante la Rivoluzione francese, perché sospettato di aver favorito la fuga di Marie-Anne Charlotte Corday (1768-1793), che aveva ucciso Jean-Paul Marat (1743-1793);
– per aver ispirato l’opera lirica di Umberto Giordano (1867-1948), su libretto di Luigi Illica (1857-1917), “Andrea Chénier”.
Trascrivo, in francese e nelle traduzioni in italiano e in Esperanto, la poesia “La Jeune Tarentine” (La giovane tarantina – La juna tarentanino), ispirata ad un passo del Libro I degli “Astronomica” di Marco Manilio.
Allego il francobollo francese del 1950 per Andrea Chénier, su bozzetto di Gabriel-Antoine Barlangue da una incisione di Joseph-Benoît Suvée, nella serie dedicata ai personaggi della Rivoluzione francese.
LA JEUNE TARENTINE
Pleurez, doux alcyons! ô vous, oiseaux sacrés,
oiseaux chers à Thétis, doux alcyons, pleurez!
Elle a vécu, Myrto, la jeune Tarentine!
Un vaisseau la portait aux bords de Camarine:
là, l’hymen, les chansons, les flûtes, lentement,
devaient la reconduire au seuil de son amant.
Une clef vigilante a, pour cette journée,
sous le cèdre enfermé sa robe d’hyménée
et l’or dont au festin ses bras seront parés
et pour ses blonds cheveux les parfums préparés.
Mais, seule sur la proue, invoquant les étoiles,
le vent impétueux qui soufflait dans les voiles
l’enveloppe: étonnée, et loin des matelots,
elle crie, elle tombe, elle est au sein des flots.
Elle est au sein des flots, la jeune Tarentine!
Son beau corps a roulé sous la vague marine.
Thétis, les yeux en pleurs, dans le creux d’un rocher
aux monstres dévorants eut soin de le cacher.
Par ses ordres bientôt les belles Néréides
s’élèvent au-dessus des demeures humides,
le poussent au rivage, et dans ce monument
l’ont, au cap du Zéphyr, déposé mollement;
et de loin, à grands cris appelant leurs compagnes,
et les Nymphes des bois, des sources, des montagnes,
toutes, frappant leur sein et traînant un long deuil,
répétèrent, hélas ! autour de son cercueil:
“Hélas! chez ton amant tu n’es point ramenée,
tu n’as point revêtu ta robe d’hyménée,
l’or autour de tes bras n’a point serré de noeuds,
et le bandeau d’hymen n’orna point tes cheveux”.
André Chénier
°°°°°
LA GIOVANE TARANTINA
Piangete, sacri alcioni a Teti cari,
soavi alati, piangete sui mari!
Più non è, Myrto, giovin Tarantina!
Per nave ai liti gìa di Camarina:
ove flauti e nuziale canto al fido
amante la invocava e al dolce nido.
Serba vigile chiave all’alma festa
in cofano di cedro la sua vesta,
l’or che adorni le braccia alabastrine
nel simposio, e gli aromi al biondo crine.
Ma, sola a prua, fìsa all’amica stella,
l’avvolge impeto e rabbia di procella:
croscian le vele, e il soffio la spaventa
dai nauti lunge e nel mare l’avventa:
grida, cade la bella Tarantina
in grembo al flutto, alla preda marina.
Teti piangente, ha in un antro roccioso
il pario corpo ai mostri avidi ascoso,
e le Oceanine al suo cenno in sull’onde
sollevato l’adducono alle sponde
càlabre, e al capo Zeffiro arridente
in quest’arca il composer mollemente,
poi di lontan chiamando le compagne
e de’ boschi, de’ fonti e le montagne
le ninfe, in alte grida e doglia amara,
nero velo d’intorno alla sua bara,
leggera ala di morte, ampio traendo
tutte e al ritmo funereo movendo:
«Ahi, candida sposa!» – e il bianco seno
straziavansi – «al tuo bel sogno sereno
d’amore non sei giunta, né le vesti
nuziali, o cara estinta, mai sapesti:
l’oro sulle tue braccia non ha stretto
a te col nodo d’Imeneo il diletto;
e or l’essenza fragrante almen si effonda
se non aulì sulla tua chioma bionda!».
André Chénier, trad. Ermanno Viezzoli
°°°°°
LA JUNA TARENTANINO
Ho, ploru, alcionoj, ho sanktaj birdoi, vi,
de Tetis tre amataj, ho ploru kun vekri’.
Jam vivis, juna Myrto, Tarentanino bela,
al Kamarinaj bordoj ŝin portis ŝipo vela,
himeno, fluto-sonoj kaj dolce milda kant’
ŝin estis kondukantaj al sojlo de l’ amant’.
Gardate de ŝlosilo, en cedroligna kesto
fermita estis robo por ŝia nupta festo,
kaj oro, por ornamo de ŝia braka par’,
parfumoj preparitaj por ŝia blonda har’.
Sed dum ĉe l’ antaŭkilo ŝi sola miras stelojn,
la vento, tro impeta kaj plenblovanta velojn,
ŝin puŝas. Terurite, sen vid’ de l’ ŝipanar’,
ŝi falas, ŝi ekkrias, ŝi estas en la mar’.
Jen ŝi, en onda sino, Tarentanin’ gracia,
ruliĝas sub la ondoj belega korpo ŝia.
Kaj larme nun mem Tetis ŝin por sekura sav’
de mordaj monstroj kaŝis en iu roka kav’.
Kaj belaj Nereidinoj, laŭ ŝia ordon-voko
nun ŝin karese levis el la malseka loko,
kaj ŝovis al la bordo, kaj en ĉi tomba sin’,
ĉe l’ promontor’ Zefira demetis mole ŝin.
Kaj nimfojn, kunulinojn, alvokas ili krie,
de boskoj, de montaroi, de fontoj kaj de ĉie,
kaj ĉiuj kun brustbatoj funebras longe ŝin,
kaj veojn ĉirkaŭ l’ ĉerko ripetas sen la fin’:
ve, al amato via portita vi ne estis,
nek la himena robo korpeton vian vestis,
nek brilis sur la brakoj juvela ĉen’ el or’,
nek fluis sur la kapo parfuma bonodor’.
André Chenier, trad. Kálmán Kalocsay
“Literatura Mondo” 1923-1, p. 19-20
“Eterna bukedo”, 1931, p. 107-108
“Tutmonda sonoro”, 1981, vol. II, p. 356
