Un proverbio italiano afferma: “Santa Lucia, il giorno più corto che ci sia”.
Si tratta chiaramente di un proverbio molto antico, precedente alla riforma gregoriana del calendario (1582),
quando nell’emisfero nord il 13 dicembre (festa della Santa) era effettivamente il giorno più buio dell’anno. A questo si deve la tradizione scandinava (soprattutto svedese) di illuminare la notte con candele:
www.visitsweden.com/svezia/Local-pages/Italy/Santa-Lucia/
In Italia, invece, “Santa Lucia” è legata ad una canzone “napoletana”, la cui versione in italiano è però più conosciuta di quella originale in dialetto napoletano. La canzone
it.wikipedia.org/wiki/Santa_Lucia_%28brano_musicale%29
è attribuita a Teodoro Cottrau (1827-1879)
it.wikipedia.org/wiki/Teodoro_Cottrau
un napoletano di origine francese che la pubblicò nel 1850 con il titolo “Barcarola – Lo varcaiuolo de Santa Lucia”; in realtà, le parole napoletane sono di Michele Zezza, quelle italiane di Enrico Cossovich, e per finire… la musica è ispirata al finale dell’aria “Com’è bello, quale incanto” della Lucrezia Borgia di Gaetano Donizetti:
I versi, che celebrano il rione marinaro napoletano di Santa Lucia, sono intonati da un barcaiolo che invita a fare un giro sulla sua barca, per meglio godere il fresco della sera e cenare a bordo. Per la verità, a leggere i versi finali in napoletano si resta un po’ interdetti, perché sono tutt’altro che “poetici”: “Quanno stace la panza chiena non c’è la minema melanconia” (Quando c’è la pancia piena non c’è la minima malinconia).
La canzone è diventata un successo internazionale, ed è entrata nel repertorio dei maggiori cantanti: basti pensare ad Enrico Caruso
ed Elvis Presley
È cantata anche nei Paesi scandinavi, ma con testi differenti (Luciasången o Sankta Lucia, ljusklara hägring; Natten går tunga fjät, Svart senker natten seg). In Austria è famosa con il titolo Wenn sich der Abend mild; in Repubblica Ceca e Slovacchia è nota come Krásná je Neapol.
Trascrivo:
– l’originale in napoletano;
– la versione in italiano;
– quattro versioni in Esperanto: quelle complete di Clarence Bicknell e Joachim Giessner; quella parziale di Karl Vanselow; ed una anonima, addirittura più lunga dell’originale!
Allego un’antica veduta della rada napoletana di Santa Lucia (con il Vesuvio ancora fumante).
SANTA LUCIA
Parole di Michele Zezza, musica di Teodoro Cottrau
Comme se fricceca la luna chiena
lo mare ride, ll’aria è serena.
Vuie che facite mmiez’a la via,
Santa Lucia, Santa Lucia.
‘Sto viento frisco fa risciatare
chi vò spassarse jenno pe’ mmare.
È pronta e lesta la varca mia,
Santa Lucia, Santa Lucia.
La tenna è posta pe’ fa’ ‘na cena,
e quanno stace la panza chiena
non c’è la minema melanconia,
Santa Lucia, Santa Lucia.
Pozzo accostare la varca mia
Santa Lucia, Santa Lucia!
SANTA LUCIA
Parole di Enrico Cossovich, musica di Teodoro Cottrau
Sul mare luccica l’astro d’argento,
placida è l’onda, prospero il vento;
venite all’agile barchetta mia;
Santa Lucia! Santa Lucia!
Con questo zeffiro così soave,
oh, come è bello star sulla nave.
Su passeggeri, venite via;
Santa Lucia! Santa Lucia!
In fra le tende bandir la cena,
in una sera così serena.
Chi non dimanda, chi non desia;
Santa Lucia! Santa Lucia!
Mare sì placido, vento sì caro,
scordar fa i triboli al marinaro.
E va gridando con allegria:
Santa Lucia! Santa Lucia!
O dolce Napoli, o suol beato,
ove sorridere volle il creato,
tu sei l’impero dell’armonia,
Santa Lucia! Santa Lucia!
Or che tardate? bella è la sera;
spira un’auretta fresca e leggiera;
venite all’agile barchetta mia;
Santa Lucia! Santa Lucia!
SANKTA LUĈIO
Vortoj de Enrico Cossovich, muziko de Teodoro Cottrau
trad. Clarence Bicknell (Internacia kantaro, 1929, P. 53)
www.cinquantini.it/esperant/kantoj/napolaj.html#SANKTA%20LUCXIO
Sur la mar’ brilas stel’ de arĝento
dolĉe favoras ondoj kaj vento;
dancas la barko kiel folio
sankta Luĉio, sankta Luĉio.
Bone ni fartas en la barketo
pro la dolĉega kara venteto
venu do preta nun estas ĉio
sankta Luĉio, sankta Luĉio.
Kiu nun hejme volas restadi
venu en barkon vespermanĝadi
venu vojaĝi benos nin Dio
Sankta Luĉio, sankta Luĉio.
Maro, venteto, ambaŭ ridetas
kaj la maristo zorgojn forĵetas
gaje kaj ĝoje jen lia krio
Sankta Luĉio, Sankta Luĉio.
Dolĉa Napolo, tero amata
per la rideto Dia benata
vi, reĝolando de harmonio
Sankta Luĉio, Sankta Luĉio.
Kial vi haltas? En la vespero
pure malvarma blovas aero
do nun boaten saltu pro tio
Sankta Luĉio, Sankta Luĉio.
SANKTA LUĈIA
Vortoj de Enrico Cossovich, muziko de Teodoro Cottrau
trad. Karl Vanselow
www.cinquantini.it/esperant/kantoj/napolaj.html#SANKTA%20LUCXIA
Sur lunbrileta mar’ en silento
kun lula ondo ludas la vento:
venu, atendas vin barketo mia:
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia.
Rava Napolo, floro ĉiela
al enreviga sorĉo fabela,
logas la noktsilent’, maro magia,
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia.
Venu kaj ĝuu, kun dolĉa sento,
sub orstelaro kaj lunarĝento
la paradizon de feliĉdia,
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia.
SANKTA LUCIA
Vortoj de Enrico Cossovich, muziko de Teodoro Cottrau
Trad. de — (el “Folklora kantareto UECI”)
Surmare brilas stel’ de arĝento,
dolĉe favoras ondo kaj vento.
Venu, atendas barketo mia,
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Maro, venteto ambaŭ ridetas,
nia barkisto zorgojn forĵetas.
Dancas la barko kvazaŭ folia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Venas la nokto ni kantos kune,
nokta vualo nin kovras nune.
Logas pejzaĝo plej idilia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Vento blovetas milda suronde.
Nu, pasaĝeroj, venu enronde.
Lumas la luno pale radia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Kial vi haltas? Belas vespero.
Pure, varmete blovas aero.
Nokta silento plej harmonia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Ho dolĉa Napoli, tero benata,
de ĉiu homo tre admirata.
Vi senkompara bel’ harmonia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Ravas la urbo, floro ĉiela,
kvazaŭ sorĉita sonĝo fabela.
Ŝajnas ĝi esti rideto dia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Neforgesebla ĝojplena horo
Vivu eterne en nia koro!
Kanto sopira kaj nostalgia.
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
Venu, nu, venu barketon mian.
Brilas ĉiele stelaro dia.
Ni kantu kune per voĉo nia:
Sankta Luĉia, Sankta Luĉia!
SANKTA LUCIA
Vortoj de Enrico Cossovich, muziko de Teodoro Cottrau
trad. Joachim Giessner
Super mar’ brilas luna arĝento,
dolĉe blovetas zefira vento.
Venu rapide al barko mia.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Bone vi fartos en la barketo.
Ravas agrabla, milda venteto,
logas al revoj sur mar’ magia.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Ne restu hejme, venu por esti
sur mia barko, ĝui kaj festi.
Vin akompanas rido la dia.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Sur mia barko en ŝirma tendo
vin ja atendos nokta silento.
Pasos sekure dormo la via.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Napolo ĉarma, ter’ sen ĉagreno,
ĉiam alridas vin dia beno.
Vi estas lando plenharmonia.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Kial heziti? Bela vespero!
Freŝa, varmeta jen aero.
Venu nun, venu, al barko mia.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
