Il 17 maggio è l’anniversario della morte (nel 1838) del nobile, vescovo, diplomatico e politico francese Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord, conosciuto come Charles-Maurice de Talleyrand (1754-1838)
it.wikipedia.org/wiki/Charles-Maurice_de_Talleyrand-P%C3%A9rigord
eo.wikipedia.org/wiki/Charles-Maurice_de_Talleyrand
considerato il maggior esponente del cosiddetto “camaleontismo”: riuscì a servire, di volta in volta, la monarchia di Luigi XVI, la Rivoluzione francese nelle sue varie fasi, l’impero di Napoleone Bonaparte, e di nuovo la monarchia (di Luigi XVIII), attraversando indenne e pieno di onori un periodo tra i più travagliati della storia.
Rinvio, per i dati biografici, alle pagine di Wikipedia, e trascrivo (aggiungendo la traduzione in italiano) un articolo tratto da “Literatura Mondo” 1937-6, p. 189-190, in occasione del primo centenario della morte di Talleyrand.
Allego il francobollo francese del 1951 per Talleyrand (nella serie dedicata alle celebrità della prima metà del XIX secolo), disegnato e inciso da Achille Ouvré, in base a un ritratto di Pierre-Paul Prud’hon conservato nel castello di Valençay.
SEGUE TRADUZIONE IN ITALIANO
ANTAŬ CENT JAROJ MORTIS TALLEYRAND.
Sur la mortlito li ricevis punon por la malicaĵoj de lia tuta vivo en la formo de malagrabla, malica spritaĵo. Ludoviko Filipo, la reĝo, vizitis la mortanton, al kiu Talleyrand jene plendis:
– Mi suferas, Reĝa Moŝto, kvazaŭ la flamoj de la infero min bruligus.
Kaj tiam la reĝo diris nur tiom:
– Kio? Ĉu jam?
Sed tiun scenon antaŭis multe da aliaj, en kiuj Talleyrand ne havis tiel pasivan rolon.
Talleyrand estis unuenaskito en sia familio kaj se li, pro infanaĝa akcidento, ne estus lama, li eble vivus en la historio kiel generalo. Sed post la akcidento la patro ne plu volis lin toleri en sia domo, kaj, kiel kutime ĉe la francaj aristokratoj tiutempe, Talleyrand, kiel ne taŭga esti militisto, iĝis pastro. Lia kariero estis brila. Estante 26-jara, li jam estis revizoro de ĉiuj francaj ekleziaj fondaĵoj, kiam li estis 31-jara, li estis konsekrita episkopo de Autun. Sed tiu ĉi nobela kaj ekonomie profitiga pozicio ne embarasis lin. Post la revolucio li iĝis pli ribelema ol la denaskaj ribeluloj, poste kun granda entuziasmo li aliĝis al Napoleono, kaj kiam Napoleono ne akceptis liajn konsilojn, li komplotis kun la Burbonoj por la forpuŝo de Napoleono. Dum la tempo de la reakcio li estas jam la rivalo de Metternich, kaj lian karieron de tempo al tempo markas la direktoŝanĝoj. Ne li, sed Bismarck estis tiu, kiu diris: – Nur der Ochs ist konsequent. Nur la bovo estas konsekvenca, – sed ankaŭ Talleyrand povus esti la patro de tiu ĉi spritaĵo.
Malantaŭ la vivo de Talleyrand oni ne serĉu nur tiujn ĉi politikajn turniĝojn. La politiko ĉe Talleyrand estas nur rimedo, nur esprimformo de la sprito.
La artifikaĵoj, kiujn li uzis en la diplomatia vivo, kaj lia negocemo, malaperos en la ombro de la bone meritita forgeso, kiam lia brila individuo, lia ironia genio restos ankoraŭ la tipa ekzemplo de la franca sprito.
Ĉirkaŭ tiu flamanta vivemo la virinoj kirliĝis kiel ebriaj papilioj, kaj Talleyrand estis unuaranga psikologo. Kvankam li ĝenerale ne estis en bona rilato kun la Kurio en Romo, tamen kelkfoje li faris al ĝi utilajn servojn, kaj pro tia servo oni lin absolvis de la pastra fraŭleco kaj li povis laŭleĝe edziĝi al la vidvino Grant, kun kiu li jam delonge kunvivis. Sed tio ja ne malhelpis lin en liaj virin-aferoj. Ankaŭ la granda pentristo Eŭgeno Delacroix estis lia filo, kvankam ĝismorte li ne sciis, ke lia patro ne estas Delacroix, la antaŭulo de Talleyrand en la eksterafera ministreco.
Li estas ankoraŭ junulo, kiam la fama madame Tallien volas lin enretigi. Ŝi akceptas en rava negliĝo la junan pastron, kiu post la unua ekscitiĝo rimarkas la intencan ruzon de la mankoplenaj vestoj kaj reakiras sian aplombon. Post unu tago li sendis al la sinjorino grandan pakaĵon kun la surskribo: «Vestaĵo por s-ino Tallien». La sinjorino, la eterna virino, kun volupta plezuro kaptis la okazon por krevigi siajn gast-amikinojn kaj fiere enportigis la pakaĵon kaj malfermis ĝin. Post amaso da paperoj elvolviĝis la nova tualeto, ne tre multe, nur unu figfolio. Oni povas imagi la furiozon de la sinjorino, kiu certe sciis, kiu estas la sendinto.
Li konis bonege ne nur la virinojn, sed akre li konis ĉiujn, kiujn li renkontis. Lia tuta vivo estis aranĝita laŭ tiu ĉi kono. Se li ekzemple havis gastojn, li havis certan riton de la manĝpropono. La plej gravajn, proksime sidantajn gastojn li instigis jene:
– Ĉu vi honorus min per akcepto de tiu ĉi peco da bovoviando?
Al tiuj, kiuj sidis ĉirkaŭ la mezo de la tablo, li parolis jene:
– Ĉu vi deziras iom da bovoviando?
Ĉe la ekstremo de la tablo oni aŭdis nur lakonajn vortojn:
– Brava! Prenu!
Kun la Vatikano li havis variajn rilatojn. Kelkfoje li repaciĝis kun la eklezio, kelkfoje li estis ekskomunikita, fine, kiam li kuŝis sur la mortlito, la Eklezio emis pardoni lin nur, se li laŭforme, skribe neniigas ĉiujn siajn kontraŭekleziajn agojn. Precipe lia nevino urĝis la subskribon de tiu skribaĵo, por ke li povu ricevi la absolvon. Sed Talleyrand persiste kontraŭstaris, superfluan konfeson li ne volis doni.
– Morgaŭ matene, je la sesa mi subskribos – li ĝemetis.
– Sed se tiam vi ne plu povos ĝin subskribi? – ŝi petegis.
– En mia tuta vivo mi ne malfruis pri la plenumo de mia promeso, diris la malsana episkopo. Kaj vere, la sekvan tagon je la sesa horo matene li subskribis la dokumenton, por kio li fine ricevis la lastan komunion. Cent jaroj pasis de tiam kaj se nenio restis el la implikaĵoj de la diplomata ruzo, la genia sprito de Talleyrand ne paliĝis en la ŝanĝiĝoj de la tempo.
(Literatura Mondo 1937-6, p. 189-190)
*****
(traduzione)
CENTO ANNI FA MORIVA TALLEYRAND
Sul letto di morte pagò il fio per le malignità di tutta la sua vita, nella forma di una sgradevole, maligna battuta. Luigi Filippo, il re, visitò il moribondo, e con lui Talleyrand si lamentò:
– Soffro, Maestà, come se bruciassi nelle pene dell’inferno.
Al che, il re disse soltanto:
– Di già?
Ma quella scena fu preceduta da molte altre, nelle quali Talleyrand non ebbe un ruolo così passivo.
Talleyrand era il primogenito in famiglia, e se, per un incidente infantile, non fosse stato zoppo, forse vivrebbe nella storia come generale. Ma dopo l’incidente il padre non lo volle più in casa, e come era abitudine a quel tempo nelle famiglie aristocratiche, Talleyrand, dato che non era idoneo a fare il militare, diventò prete. La sua carriera fu brillante. A 26 anni, era già ispettore di tutte le fondazioni ecclesiastiche francesi; a 31 anni, fu consacrato vescovo di Autun. Ma questa posizione nobiliare e fonte di guadagno non lo mise in imbarazzo. Dopo la rivoluzione diventò più sovversivo dei rivoltosi, poi con grande entusiasmo aderì a Napoleone, e quando Napoleone non accettò i suoi consigli, complottò con i Borbone per cacciare Napoleone. Al tempo della reazione è già rivale di Metternich, e la sua carriera di volta in volta è segnata dai cambiamenti di direzione. Non fu lui, ma Bismarck, a dire: – Nur der Ochs ist konsequent. Soltanto il bue è coerente – ma anche Talleyrand potrebbe essere il padre di questa battuta.
Dietro la vita di Talleyrand non bisogna cercare soltanto queste giravolte politiche. La politica in Talleyrand è soltanto un mezzo, soltanto una espressione dello spirito.
Gli espedienti che egli usò nella vita diplomatica, ed il suo affarismo, scompaiono all’ombra del meritato oblio, dal momento che la sua brillante individualità, il suo ironico genio rimarranno il tipico esempio dello spirito francese.
Intorno a questa fiammeggiante vitalità le donne turbinavano come farfalle ebbre, e Talleyrand era uno psicologo di prima qualità. Anche se in genere non era in buoni rapporti con la Curia romana, tuttavia a volte le rese utili servigi, e per questo servizio fu esentato dal celibato ecclesiastico, e potè sposarsi legalmente con la vedova Grant, con la quale già da tempo conviveva. Ma questo non lo mise in difficoltà negli affari di donne. Anche il grande pittore Eugène Delacroix era suo figlio, sebbene fino alla morte egli non sapesse che il padre non era Delacroix, il predecessore di Talleyrand nel ministero degli esteri.
Era ancora giovanotto, quando la famosa madame Tallien volle irretirlo. Accolse in un affascinante negligé il giovane prete, che dopo la prima eccitazione si rese conto dell’astuzia intenzionale degli abiti succinti, e riacquistò la padronanza di sé. Dopo un giorno, mandò alla signora un grande pacco con la scritta: «Abito per la signora Tallien». La signora, l’eterna donna, con voluttuoso piacere colse l’occasione per far crepare d’invidia le sue amiche, e fieramente fece portare dentro il pacco e lo aprì. Dopo un mucchio di carte venne fuori la nuova toilette, non molto, solo una foglia di fico. Si può immaginare la rabbia della signora, che certamente sapeva bene chi era il mittente.
Conosceva molto bene non solo le donne, ma conosceva con sagacia tutti quelli che incontrava. Tutta la sua vita era organizzata sulla base di questa conoscenza. Se ad esempio aveva ospiti, aveva un certo rito nell’offrire il cibo. Esortava così gli ospiti più importanti, quelli che gli sedevano accanto:
– Mi onorerebbe di accettare questo pezzo di carne di bue?
A quelli che sedevano verso la metà della tavola, parlava così:
– Desidera un po’ di carne di bue?
In fondo alla tavola si sentivano soltanto parole laconiche:
– Da bravo! Prendi!
Con il Vaticano ebbe rapporti vari. A volte si riconciliò con la Chiesa, a volte fu scomunicato, alla fine, quando era sul letto di morte, la Chiesa era disposta a perdonarlo solo a patto che annullasse formalmente, per iscritto, tutte le sue azioni antiecclesiastiche. Soprattutto la nipote spingeva per la firma di questo scritto, affinché potesse ricevere l’assoluzione. Ma Talleyrand ostinatamente si opponeva, non voleva rendere una confessione superflua.
– Domani mattina, alle sei, firmerò – gemette debolmente.
– Ma se domani non potessi più firmare? implorò lei.
– In tutta la mia vita non ho tardato a mantenere una mia promessa, disse il vescovo malato. E in verità, il giorno dopo, alle sei di mattina, firmò il documento, per cui finalmente ricevette l’ultima comunione. Da allora sono passati cento anni, e se niente è rimasto degli intrighi dell’astuzia diplomatica, lo spirito geniale di Talleyrand non è impallidito con i mutamenti del tempo.
(Literatura Mondo 1937-6, p. 189-190)
Napoleono nomis Talleyrand “merdobulo en silka ŝtrumpo”, sed Talleyrand povis sin venĝi. Eble li estis “angilglata”, sed dum la Kongreso de Vieno li helpis eviti minacantajn militojn.