Il 24 settembre è l’anniversario della nascita (nel 1878) dello scrittore, saggista e poeta svizzero di lingua francese Charles-Ferdinand Ramuz (1878-1947)
it.wikipedia.org/wiki/Charles-Ferdinand_Ramuz
conosciuto, oltre che per i suoi romanzi ambientati in un arcaico mondo contadino, e per il racconto “L’histoire du Soldat” (La storia del Soldato) musicato da Igor Stravinski
it.wikipedia.org/wiki/Igor%27_F%C3%ABdorovi%C4%8D_Stravinskij
per l’uso disinvolto di una personalissima lingua francese, poco rispettosa della sintassi ma più espressiva di quella dei grammatici.
Al riguardo, trascrivo (in francese, e nelle mie traduzioni in italiano e in Esperanto) alcuni passi della “Lettre à Bernard Grasset” (Lettera a Bernard Grasset) del 1929, in cui Ramuz espose la sua posizione rispetto all’uso del francese nella Svizzera romanda.
Allego il francobollo svizzero del 1972 per il 25° anniversario della morte di Ramuz.
Di Ramuz sono state tradotte in Esperanto queste opere:
– “Aline”, trad. René de Saussure, UEA, Ginevra 1911; recensioni in “La Revuo”, 1911-1912, VI, p. 194; “Lingvo Internacia” 1919, p. 442; Petr E. Stojan, “Bibliografio de Internacia Lingvo”, 1929, p. 361, n. 4034;
– “Aline”, trad. René de Saussure, seconda edizione, con prefazione di Vilhelmo Lutermano (Wilhelm Luttermann), MAS (Monda Asembleo Socia), 2007, accessibile in rete:
vlutermano.free.fr/ramuz-aline-1.pdf
– “Fête des vignerons” (Festa dei vignaioli – Vitkulturistoj), trad. Heidi Sallenbach, nella “Svisa Antologio” (Antologia Svizzera) di Arthur Baur, 1939, p. 437.
«Mon pays a toujours parlé français, et, si on veut, ce n’est que “son” français, mais il le parle de plein droit […] parce c’est sa langue maternelle, qu’il n’a pas besoin de l’apprendre, qu’il le tire d’une chair vivante dans chacun de ceux qui y naissent à chaque heure, chaque jour. […] Mais en même temps, étant séparé de la France politique par une frontière, il s’est trouvé demeurer étranger à un certain français commun qui s’y était constitué au cours du temps. Et mon pays a eu deux langues: une qu’il lui fallait apprendre, l’autre dont il se servait par droit de naissance; il a continué à parler sa langue en même temps qu’il s’efforçait d’écrire ce qu’on appelle chez nous, à l’école, le “bon français” […] Je me rappelle l’inquiétude qui s’était emparée de moi en voyant combien ce fameux “bon français”, qui était notre langue écrite, était incapable de nous exprimer et de m’exprimer. Je voyais partout autour de moi que, parce qu’il était pour nous une langue apprise (et en définitive une langue morte), il y avait en lui comme un principe d’interruption, qui faisait que l’impression, au lieu de se transmettre telle quelle fidèlement jusqu’à sa forme extérieure, allait se déperdant en route, comme par manque de courant, finissant par se nier elle-même […] Nous avions deux langues: une qui passait pour “la bonne”, mais dont nous nous servions mal parce qu’elle n’était pas à nous, l’autre qui était soi-disant pleine de fautes, mais dont nous nous servions bien parce qu’elle était à nous».
Charles-Ferdinand Ramuz
°°°°°
«Il mio paese ha sempre parlato francese, e, se si vuole, è semplicemente “il suo” francese, ma lo parla a pieno titolo (…) perché è la sua lingua madre, che non ha bisogno di imparare, che ricava da una carne viva in ognuno di coloro che vi nascono ogni ora, ogni giorno (…). Ma allo stesso tempo, essendo separato dalla Francia politica da una frontiera, si è trovato a rimanere estraneo ad un certo francese comune che vi si era costituito nel corso del tempo. E il mio paese ha avuto due lingue: una che doveva imparare, l’altra di cui si serviva per diritto di nascita; ha continuato a parlare la sua lingua nello stesso tempo in cui si sforzava di scrivere quello che si chiama, da noi, a scuola, il “buon francese” (…) Mi ricordo l’inquietudine che si era impadronita di me nel vedere che quel famoso “buon francese”, che era la nostra lingua scritta, era incapace di esprimerci e di esprimermi. Vedevo dappertutto attorno a me che, poiché era per noi una lingua appresa (e, in definitiva, una lingua morta), c’era come un principio di interruzione che faceva che l’impressione, invece di trasmettersi fedelmente fino alla sua forma esterna, andava perdendosi per strada, come per mancanza di corrente, finendo per negare sé stessa (…) Avevamo due lingue: una che passava per quella “buona”, ma di cui ci servivamo male perché non era nostra, l’altra che si autodefiniva piena di errori, ma di cui ci servivamo bene perché era nostra».
Charles-Ferdinand Ramuz, trad. Antonio De Salvo
°°°°°
«Mia lando ĉiam parolis la francan, kaj, se oni volas, ĝi estas nur “ĝia” franca, sed ĝi parolas ĝin plenrajte […] ĉar ĝi estas ĝia patrina lingvo, kiun ĝi ne bezonas lerni, kiun ĝi tiras el la vivanta karno de ĉiuj, kiuj naskiĝas tie ĉiuhore, ĉiutage. […] Sed samtempe, ĉar ĝi estas disigita de la politika Francio per landlimo, ĝi troviĝis resti fremda al iu komunuza franca lingvo, kiu estiĝis dum la daŭro de la tempo. Kaj mia lando havis du lingvojn: unu, kiun ĝi devis lerni, la alia, kiun ĝi utiligis pro naskiĝa rajto; ĝi daŭrigis paroli sian lingvon, dum samtempe ĝi strebis skribi tion, kion oni nomas ĉe ni, en la lernejo, la “bonan francan” […] Mi memoras la maltrankvilon, kiu kaptis min kiam mi vidis, kiom tiu fama “bona franca”, kiu estis nia skriba lingvo, estis nekapabla esprimi nin kaj esprimi min. Mi vidis ĉie ĉirkaŭ mi ke, ĉar ĝi estis por ni lernita lingvo (kaj entute mortinta lingvo), estis en ĝi iaspeca principo de interrompo, kiu igis, ke la impreso, anstataŭ transdoniĝi tute fidele ĝis sia ekstera formo, disperdiĝis survoje, kvazaŭ pro manko de kurento, kaj fine neadis sin mem […] Ni havis du lingvojn: unu, kiu estis taksata “la bona”, sed kiun ni utiligis malbone ĉar ĝi ne estis nia, la alia, kiu estis sindire plena je malvirtoj, sed kiun ni utiligis bone ĉar gi estis nia».
Charles-Ferdinand Ramuz, trad. Antonio De Salvo
