Una delle più antiche canzoni napoletane (risale alla fine del 1700) è una tarantella di autore ignoto (attribuita senza fondamento a Guglielmo Cottrau), intitolata “Lo guarracino”: si tratta del nome napoletano del pesce “Chromis chromis”, in italiano “castagnola nera”
www.youtube.com/watch?v=IpL9uCSE62c
(canta Roberto Murolo)
Racconta la canzone che il pesce “guarracino” decide di sposarsi, si agghinda di tutto punto e va in giro per mare alla ricerca di una fidanzata. Si innamora di una sardella (“Sardina pilchardus”, in italiano “sardina”), che ha da poco lasciato il fidanzato, l’ “alletterato” (“Euthynnus alletteratus”, in italiano “tonnetto alletterato”), “perché niente le ha regalato”. Il guarracino si rivolge ad una “vavosa” (“Blennius”, in italiano “bavosa”) perché faccia da tramite con la sardella. La sardella è ritrosa, ma la vavosa le fa presente che se vuole maritarsi deve “tirare fuori le zinne e mettere da parte la vergogna”. La sardella si affaccia alla finestra e fa gli occhi dolci al pretendente; ma la “patella” (“Patella”), invidiosa, fa la spia, e si scatena una lite furibonda nel vicinato, tra pesci, molluschi e crostacei, i quali prendono le parti del vecchio o del nuovo innamorato.
Non si sa come va a finire, perché il cantante lascia la storia in sospeso, dato che “gli manca il fiato”, e chiede una mancia per continuare, dopo aver bevuto alla salute dei presenti (in effetti, la ripetizione dello stesso motivo musicale per un gran numero di strofe affatica chi canta, ma anche chi ascolta).
Della canzone esistono numerose versioni; ce n’è perfino una che ha un finale insolito, perché il guarracino lascia perdere la sardella e sposa la bavosa, sebbene questa fosse stata messa incinta da un capitone.
La canzone enumera decine di specie marine: su quei nomi (tra l’altro, in dialetto napoletano arcaico) si affaticano gli studiosi, per cercare di individuare i nomi scientifici e quelli di uso comune in italiano.
Senza dubbio si capisce come sia difficile tradurre il testo di questa canzone: finora ne esistevano soltanto una traduzione in tedesco (del 1838) del poeta-pittore August Kopisch
it.wikipedia.org/wiki/August_Kopisch
lo “scopritore” della Grotta Azzurra di Capri
it.wikipedia.org/wiki/Grotta_Azzurra
e in italiano (del 1991) di Riccardo Pazzaglia (1926-2006), del quale parlerò in altra occasione
it.wikipedia.org/wiki/Riccardo_Pazzaglia
Adesso, però, c’è anche una versione in Esperanto, di Renato Corsetti, che trascrivo (rendendo onore alla sua eccezionale bravura!); il testo originale in napoletano si può leggere sulla pagina di Wikipedia, che anche ha i collegamenti informatici alla descrizione delle singole specie
it.wikipedia.org/wiki/Lo_guarracino
Allego:
– lo spartito della canzone;
– un francobollo sloveno del 2013 con il pesce “Chromis chromis”.
ĤROMISO
Ĥromiso feliĉe vaganta tramare,
decidis edziĝi, por vivi pare,
aĉetis rapide vestan kompleton
faritan aparte por li laŭ peto.
Li havis hararon artefaritan,
pro multaj rubandoj vere invita.
Kaj estis kolumo, koltuko, manumo
laŭ angla punto kun aerumo.
Kun pantalono el retoj malflusaj,
ŝuoj kaj ŝtrumpoj el haŭtoj tinusaj,
frako kun vosto kaj ĝi sen avaro
estas el vera balena hararo
kun butonoj kaj vicoj butonaj
el la okuloj de polpoj imponaj.
Zono kaj glavo kaj ora banto.
Koloroj sepiaj en granda kvanto
Li portis daŭre du belajn kol-ringojn
el pulmo de konkoj kaj de junaj haringoj,
ĉapelon jam galonitan per peno.
Ĝin oni faris el mara sfireno.
Komplete gladita kaj tre amelita,
li ĉirkaŭiris eĉ iom tro spita.
Serĉis fianĉinon li ĉiuloke,
umante iom tro salikoke .
Sardino bela jen surbalkone,
kiu liutis tute bone.
Ĉi tiun kanton kantis spontane
ŝi voĉis bele glate, soprane:
“Ho tra-la-la kaj jen Marilena,
la filino de onjo Lena,
fianĉon ŝi forigi jam revis
ĉar donacojn ŝi ne plu ricevis.
Nia ĥromiso, vidinte ŝin,
ekbrulis pro amo. Punkto, fino.
Li tuj rapidis al svato-fiŝino ,
malbela, tusanta, maljuna belino;
La pago estis vera ĉantaĝo
por porti la urĝan amo-mesaĝon.
Rekta estis la rediro
klara simpla kaj sen ŝmiro.
Aŭdinte atente ĉi tiun rakonton
Ŝi iĝis ruĝa pro la honto,
rapide kaŝis sin sub rokon
ĉar ŝi hontis pro la ŝoko.
Sed la svatistino, nia belino,
riproĉis: vi estas via ruino,
ĉi-tiel ne trovos vi la partneron
jen la tubero en la afero!
Se vi volas trovi viron,
Neniam diru rifuzan diron.
Montru belaĵojn. For la honto!
kuraĝo, koro, aplombo-monto!
Tion aŭdinte la tima sardino
de la balkono kun sia fascino,
malgraŭ nesperto jen tuj okulumis
al la palinuro, kiu svenumis.
Sed venus-konko observis tre kaŝe,
kaj poste ŝin ekinsultis tre draŝe:
Vi, aĉa kaj fia perfida ulino,
vi, fia kaj aĉa fuŝnaskitino,
ĉar ĵus vi forlasis la palinuron
fianĉon laŭ rite jurita ĵuro.
Rapide al li ŝi alkuris,
ĉion detale ŝi murmuris.
Aŭskultis li ĉion malvarme, afable,
sed poste tuj koleriĝis diable.
Li kuris hejmen por preni razilon
Kaj ĉiun specon de pafa armilo,
muskedo kaj pulvo kaj eĉ mitralo,
ĉio necesa por granda batalo.
Kvar bajonetoj por homa atako
Li metis en la dorsosakon.
Okdek bomboj kaj unu grenado.
Li jam pretis por venĝ-agado.
Mafie, serpente kiel angviso
li nun serĉis la ĥromison.
Pro malbonŝanco kaj nura hazardo.
li kunvenis en la bulvardo.
Kapto, puŝo kontraŭ kolonon
Kaj posta diro: “Aĥ fia fripono!
Ĉar vi ŝtelis mian virinon,
nun pretu por via batado-ruino!
Bat kaj bat kaj bat milione,
vango-frapoj, batoj perbastone,
kubuto-tordoj, ankaŭ aldone,
pugnoj, puŝoj, eĉ alioj,
ripo-rompiloj, doloro-krioj
kontuzo de ostoj kaj de ĉioj.
Nu, finfine pro granda bruo
Ĉiuj homoj venis el sia truo,
ĉiu kun tranĉilo, ponardo,
kaj iu eĉ kun halebardo.
Iu ankaŭ kun rostostango,
kaj fruktoj ruĝaj kiel sango.
Iu kun najloj kaj kun martelo,
iu kun nuksoj kaj vermiĉelo.
Gepatroj, gefiloj, edzo, edzino
ade batalis sovaĝe sen fino
Milope eĉ venis la amfibioj
Por aliĝi al ambaŭ partioj.
Tiom estis sardinoj, belonoj
Ŝarkoj, huzoj kaj pelogonoj,
alburnoj, denteksoj kaj trikiuroj,
skombroj, tinusoj kaj eĉ palinuroj!
Musteloj, ŝafkapaj sargoj, lofioj,
ruĝaj skorfanoj kaj rondaj gobioj,
perkoj, lumpoj kaj lagodonoj,
maraj steloj kaj storionoj,
kaj tarsiopoj aŭ saltaj delfenoj,
kaĉalotoj, orkoj, kaj eĉ balenoj,
grandaj angiloj kaj nordaj haringoj,
kune kun la pacifikaj salpingoj.
Rajoj, ruĝaj trutoj, tinusoj
kaf-fiŝoj, gimnotoj kaj gobiusoj,
jen oktopodoj kaj kalamaroj,
sablofiŝo kaj oskaroj,
alburnoj, alozoj kun la ezokoj,
ombrofiŝoj kaj salikokoj,
najlokapoj kaj mituloj,
ekinodermoj kaj dermaj skvamuloj.
Trakinoj, moluskaj konkoj kaj ranoj,
ŝarkoj, kankretoj, grandegaj kajmanoj,
belinoj, paĝeloj, fiŝoj soleaj,
bopsoj gravedaj, vidvinaj aŭ geaj,
fiŝkaptaj lofioj kaj eĉ moruoj
senŝtrumpaj, senŝuaj aŭ kun la ŝuoj,
paguroj, tinkoj, balenaj la moŝtoj,
alvenis kaleŝe per servo de poŝtoj!
Flugofiŝoj kaj angiloj,
malgrandaj lacertoj kaj krokodiloj,
ĉiu-rangaj, ĉiu-landaj,
en nombroj malgrandaj, grandaj, tre grandaj!
Kiom da batoj, panjo mia,
kia ago senracia!
Ade mortigaj surtretoj!
Milope la ŝtono-ĵetoj!
Mil-milione la pinĉoj kaj mordoj,
miliarde la vundaj puŝtordoj!
Mi ne diras pri la vigla pafado,
kaj la ĉiuloka trafa trafado!
Paf kaj paf kaj paf, manpafiloj!
Pof kaj pof kaj pof, ĉaspafiloj!
Bom-bom-bom eksplodas bomboj!
Okazas ĉie nun ekatomboj!
mi lacas nun pro la longa kanto,
kaj estas sen ĝusta voĉo-kvanto.
Permesu afable, do nun, publiko,
ke mi ja finu ĉi tiun lirikon.
Mi havos vin-glason en mia mano,
kaj trinkos ĝin je via la sano,
ĉar sekiĝis mia gorĝo
mi alportos ĝin al reforĝo!
Trad. Renato Corsetti
