Stando ai documenti anagrafici, l’anniversario della nascita del pittore e politico italiano (siciliano) Aldo Renato Guttuso, conosciuto come Renato Guttuso
it.wikipedia.org/wiki/Renato_Guttuso
cadrebbe il 2 gennaio, perché i suoi genitori dichiararono al Comune di Palermo che la nascita era avvenuta in quella città il 2 gennaio 1912, mentre in realtà il piccolo era nato a Bagheria (vicino Palermo) il 26 dicembre 1911.
In rete, viene detto che la scelta dei genitori fu dettata dai contrasti tra il Comune di Bagheria ed il padre, di idee notoriamente progressiste; questo può spiegare perché la nascita fu dichiarata a Palermo, ma non chiarisce perché fu indicata la data del 2 gennaio, anziché quella del 26 dicembre dell’anno prima.
Credo, per esperienza personale, di poter dare quella spiegazione mancante.
Nella Sicilia di quei tempi, era prassi dichiarare a gennaio dell’anno successivo la nascita dei figli maschi avvenuta negli ultimi giorni di dicembre (il sotterfugio era facile, perché all’epoca le donne partorivano in casa), allo scopo di ritardare di un anno il futuro servizio militare. Questo avvenne anche con mio padre, Giovanni De Salvo
che risultava nato a Messina l’1 gennaio 1915, mentre, per concorde testimonianza dei parenti, era nato il 26 dicembre 1914.
Renato Guttuso è stato, in pittura, uno dei maggiori rappresentanti del cosiddetto “realismo socialista”, producendo opere di forte impegno sociale e politico; convinto comunista, fu due volte Senatore, e nel 1970-1971 fu insignito del Premio Lenin sovietico (già Premio Stalin).
Particolarmente famose, tra le sue tante opere, sono le seguenti:
1941: “Crocifissione”, che provocò scandalo perché al di fuori dei canoni iconografici tradizionali, tanto che si parlò addirittura di blasfemia (ma Guttuso precisò che il quadro intendeva denunciare gli orrori della guerra, ed era «il simbolo di tutti coloro che subiscono oltraggio, carcere, supplizio per le loro idee»;
1972: “I funerali di Togliatti” (1964), che divenne un’opera rappresentativa del comunismo, per la presenza di eminenti personaggi comunisti di varie epoche (tra gli altri, Marx, Engels, Trotsky, Elio Vittorini, Stalin, Lenin, Sartre, Pier Paolo Pasolini
1974: “La Vucciria”, cruda rappresentazione di uno dei più caratteristici mercati all’aperto di Palermo, oggi purtroppo in gran parte scomparso. Dietro l’esplosione dei colori e l’apparente allegria, si nasconde il senso tragico della vita, in cui tutto è destinato a finire: il bue, il pesce spada, la frutta, la verdura, i salumi, i formaggi, ma anche le persone (immerse nella “natura morta” ve ne sono dodici: ci si può divertire a trovarle). Il quadro, di grandi dimensioni (metri 3×3), è conservato presso l’Università di Palermo; il pittore donò il compenso, per l’epoca altissimo, per l’istituzione di borse di studio studentesche.
Personalità molto complessa, Guttuso, sebbene dichiaratamente ateo, dipinse molte opere di soggetto religioso, tanto che nel 2016 fu possibile allestire un’apposita mostra a Roma nel Palazzo del Quirinale; ed ebbe due funerali, uno laico di partito con le bandiere rosse, e l’altro religioso.
Trascrivo un articolo di Radio Roma-Esperanto del 2 marzo 1975, ed allego le immagini de “La Vucciria” e della “Crocifissione”.
RADIO ROMA – ESPERANTO
2.3.1975
LA PRIDISKUTITA VERKO DE LA PENTRISTO RENATO GUTTUSO
Teksto de Velia Corsini, traduko de Antonio De Salvo
Ekde la 20.a de februaro 1975.a estas ekspoziciata en Romo, ĉe la artgalerio Toninelli en placo de Hispanujo, grandformata pentraĵo de Renato Guttuso, kiu titoliĝas “La Vucciria”. La pentraĵo montras la plej antikvan kaj karakterizan vendoplacon de la sicilia ĉefurbo Palermo, kaj ĝi naskis viglan polemikon sur la paĝoj de kelkaj ĵurnaloj.
Grupo de intelektuloj skandaliĝis pro ĉi tiu pentraĵo, kiu eble estos aĉetita de la Palerma Komunumo je 80 milionoj da italaj liroj. La protestoj baziĝas sur la fakto, ke la Palerma Komunumo havas grandan bilancan deficiton; sed la pentristo deklaris, ke temas pri miskompreno, ĉar li donacus la koncernan monon al la Palerma Universitato. Ĉiukaze, la Komunumo ankoraŭ ne aĉetis la verkon, kaj eble la aŭtoro ĝin rekte donacos al la Universitato.
Tamen, la bunta pentraĵo ne bezonas tiajn polemikojn por altiri atenton, se oni pensas, ke ĝi estis taksita kiel la ĉefverko de Guttuso: prijuĝo, kiu ne estis akceptita de ĉiuj kritikistoj, kaj do naskas kontraŭstarojn kaj precizigojn. Sed, cetere, polemike diskuti pri Guttuso estas laŭmode.
“La Vucciria” estas la plej klasika kaj homplena el la vendoplacoj de Palermo, kie al la abundo kaj al la varieco de manĝovaroj akompanas sin interplektiĝo de voĉoj, daŭra svarmo de paŝoj. Kutime oni opinias, ke la nomo “Vucciria” devenas el la vorto “voĉo”, kaj, do, ke ĝi signifas “voĉejo”, loko kie oni bruas kaj babilas. Ĉi tiu etimologio estas, sendube, pli sugestia ol tiu aŭtentika, ĉar la vorto “Vucciria” venas el la franca lingvo, kaj signifas “Buĉejo”.
Guttuso pentris ĉi tiun voĉejon-buĉejon, ĉi tiun buntan konfuzon, paŝadon, miksaĵon, ĉi tiujn kaskadojn kaj amasojn de viando, fiŝoj kaj vegetaĵoj, kun sindediĉo, kiu estas aktuala ĝuste ĉar ĝi estas ekstertempa. Uragano de kolora perforto, de suno kaj de sango ĝis oni alvenas al la homoj, al la knabino blanke vestita meze de la protagonistoj de la homplena pentraĵo.
La bildo estis pentrita en la ateliero de Velate apud Varese, en Norda Italujo, kaj postulis longan preparlaboron. Kvadrata tolaĵo trimetra per trimetra, kaj plifrue kvardeko da preparaj studoj, oleaj, per kunmetitaj eroj, akvarele, aŭ blanknigre.
Ĉe la vendoplaco mem Guttuso faris multajn skizojn, kaj ankaŭ plurajn fotojn. Sed la skizoj ne sufiĉis, kaj la fotoj estis nur ilo. La pentristo bezonis tujan stimulon. Tiam, por unu mateno oni enirigis en la atelieron bovduonon; amikoj el Palermo sendis aviadile tipajn fiŝojn kaj vegetaĵojn; kaj Guttuso pentradis, dum la fiŝoj akiris alian koloron, kaj la legomoj perdis sian freŝecon.
Estas malfacile – li diras – pentri la vendoplaccn de “La Vucciria”; oni devas trovi ŝlosilon, krei difinitan spacon, inventi perspektivon, kiu ebligu la starigon, en tiu spaco, de la vendoplaco en sia tuta komplekseco. Sentigi la rilaton inter la homo, kaj la aĵoj, per kiuj li vivas. La verko estas grandioza bildo, en kiu oni divenas la signifojn de profunda kaj kompleksa realo, sur kiu regas la morto.
Dum januaro 1975.a, la pentraĵo estis prezentita en Palermo; 70 mil personoj vizitis la ekspozicion. La vendistoj de la “Vucciria”, tre fieraj kaj kontentaj pro la pentraĵo, organizis bankedon honore al Guttuso, ĝuste en la mezo de la vendoplaco.
