Oggetti

Lo guarracino

Una delle più antiche canzoni napoletane (risale alla fine del 1700) è una tarantella di autore ignoto (attribuita senza fondamento a Guglielmo Cottrau), intitolata “Lo guarracino”: si tratta del nome napoletano del pesce Chromis chromis, in italiano “castagnola nera

www.youtube.com/watch?v=IpL9uCSE62c

(canta Roberto Murolo)

Racconta la canzone che il pesce “guarracino” decide di sposarsi, si agghinda di tutto punto e va in giro per mare alla ricerca di una fidanzata. Si innamora di una sardella (Sardina pilchardus, in italiano “sardina”), che ha da poco lasciato il fidanzato, l’ “alletterato” (Euthynnus alletteratus, in italiano “tonnetto alletterato”), “perché niente le ha regalato”. Il guarracino si rivolge ad una “vavosa” (Blennius, in italiano “bavosa”) perché faccia da tramite con la sardella. La sardella è ritrosa, ma la vavosa le fa presente che se vuole maritarsi deve “tirare fuori le zinne e mettere da parte la vergogna”. La sardella si affaccia alla finestra e fa gli occhi dolci al pretendente; ma la “patella” (Patella), invidiosa, fa la spia, e si scatena una lite furibonda nel vicinato, tra pesci, molluschi e crostacei, i quali prendono le parti del vecchio o del nuovo innamorato.

Non si sa come va a finire, perché il cantante lascia la storia in sospeso, dato che “gli manca il fiato”, e chiede una mancia per continuare, dopo aver bevuto alla salute dei presenti (in effetti, la ripetizione dello stesso motivo musicale per un gran numero di strofe affatica chi canta, ma anche chi ascolta).

Della canzone esistono numerose versioni; ce n’è perfino una che ha un finale insolito, perché il guarracino lascia perdere la sardella e sposa la bavosa, sebbene questa fosse stata messa incinta da un capitone.

La canzone enumera decine di specie marine: su quei nomi (tra l’altro, in dialetto napoletano arcaico) si affaticano gli studiosi, per cercare di individuare i nomi scientifici e quelli di uso comune in italiano.

Senza dubbio si capisce come sia difficile tradurre il testo di questa canzone: finora ne esistevano soltanto una traduzione in tedesco (del 1838) del poeta-pittore August Kopisch

it.wikipedia.org/wiki/August_Kopisch

lo “scopritore” della Grotta Azzurra di Capri

it.wikipedia.org/wiki/Grotta_Azzurra

e in italiano (del 1991) di Riccardo Pazzaglia (1926-2006), del quale parlerò in altra occasione

it.wikipedia.org/wiki/Riccardo_Pazzaglia

Adesso, però, c’è anche una versione in Esperanto, di Renato Corsetti, che trascrivo (rendendo onore alla sua eccezionale bravura!); il testo originale in napoletano si può leggere sulla pagina di Wikipedia, che anche ha i collegamenti informatici alla descrizione delle singole specie

it.wikipedia.org/wiki/Lo_guarracino

Allego:

– lo spartito della canzone;

un francobollo sloveno del 2013 con il pesce Chromis chromis.


ĤROMISO

Ĥromiso feliĉe vaganta tramare,

decidis edziĝi, por vivi pare,

aĉetis rapide vestan kompleton

faritan aparte por li laŭ peto.

Li havis hararon artefaritan,

pro multaj rubandoj  vere invita.

Kaj estis kolumo, koltuko, manumo

laŭ angla punto kun aerumo.

Kun pantalono el retoj malflusaj,

ŝuoj kaj ŝtrumpoj el haŭtoj tinusaj,

frako kun vosto kaj ĝi sen avaro

estas el vera balena hararo

kun butonoj kaj vicoj butonaj

el la okuloj de polpoj imponaj.

Zono kaj glavo kaj ora banto.

Koloroj sepiaj en granda kvanto

Li portis daŭre du belajn kol-ringojn

el pulmo de konkoj kaj de junaj haringoj,

ĉapelon jam galonitan per peno.

Ĝin oni faris el mara sfireno.

Komplete gladita kaj tre amelita,

li ĉirkaŭiris eĉ iom tro spita.

Serĉis fianĉinon li ĉiuloke,

umante iom  tro salikoke .

Sardino bela jen surbalkone,

kiu liutis tute bone.

Ĉi tiun kanton kantis spontane

ŝi voĉis bele glate, soprane:

“Ho tra-la-la kaj jen Marilena,  

la filino de onjo Lena,

fianĉon ŝi forigi jam revis

ĉar donacojn ŝi ne plu ricevis.

Nia ĥromiso, vidinte  ŝin,        

ekbrulis pro amo. Punkto, fino.

Li tuj rapidis al svato-fiŝino ,

malbela, tusanta, maljuna belino;

La pago estis vera ĉantaĝo

por porti la urĝan amo-mesaĝon.

Rekta estis la rediro

klara simpla kaj sen ŝmiro.

Aŭdinte atente ĉi tiun rakonton                    

Ŝi iĝis ruĝa pro la honto,

rapide kaŝis sin sub rokon

ĉar ŝi hontis pro la ŝoko.

Sed la svatistino, nia belino,

riproĉis: vi estas via ruino,

ĉi-tiel ne trovos vi la partneron

jen la tubero en la afero!

Se vi volas  trovi viron,                              

Neniam diru rifuzan diron.

Montru belaĵojn. For la honto!

kuraĝo, koro, aplombo-monto!

Tion aŭdinte la tima sardino

de la balkono kun sia fascino,

malgraŭ nesperto jen tuj okulumis

al la palinuro, kiu svenumis.

Sed venus-konko  observis tre kaŝe,

kaj poste ŝin ekinsultis tre draŝe:

Vi, aĉa kaj fia perfida ulino,

vi, fia kaj aĉa fuŝnaskitino,

ĉar ĵus vi forlasis la palinuron                  

fianĉon laŭ rite jurita ĵuro.                                  

Rapide al li ŝi alkuris,

ĉion detale ŝi murmuris.

Aŭskultis li ĉion malvarme, afable,

sed poste tuj koleriĝis diable.

Li kuris hejmen por preni razilon  

Kaj ĉiun specon de pafa armilo,

muskedo kaj pulvo kaj eĉ mitralo,

ĉio necesa por granda batalo.

Kvar bajonetoj por homa atako

Li metis en la dorsosakon.

Okdek bomboj kaj unu grenado.

Li jam pretis por venĝ-agado.

Mafie, serpente kiel angviso

li nun serĉis la ĥromison.

Pro malbonŝanco kaj nura hazardo.

li kunvenis en la bulvardo.

Kapto, puŝo kontraŭ kolonon

Kaj posta diro: “Aĥ fia fripono!

Ĉar vi ŝtelis mian virinon,                        

nun pretu por via batado-ruino!

Bat kaj bat kaj bat milione,

vango-frapoj, batoj perbastone,

kubuto-tordoj, ankaŭ aldone,

pugnoj, puŝoj, eĉ alioj,

ripo-rompiloj, doloro-krioj

kontuzo de ostoj kaj de  ĉioj.

Nu, finfine pro granda  bruo

Ĉiuj homoj venis el sia truo,

ĉiu kun tranĉilo, ponardo,

kaj iu eĉ kun halebardo.

Iu ankaŭ kun rostostango,

kaj fruktoj ruĝaj kiel sango.

Iu kun najloj kaj kun martelo,

iu kun nuksoj kaj vermiĉelo.

Gepatroj, gefiloj, edzo, edzino

ade batalis sovaĝe sen fino

Milope eĉ venis la amfibioj

Por aliĝi al ambaŭ partioj.

Tiom estis sardinoj, belonoj

Ŝarkoj, huzoj kaj  pelogonoj,

alburnoj, denteksoj kaj trikiuroj,

skombroj, tinusoj kaj eĉ palinuroj!

Musteloj, ŝafkapaj sargoj, lofioj,

ruĝaj skorfanoj kaj rondaj gobioj,

perkoj, lumpoj kaj lagodonoj,

maraj steloj kaj storionoj,

kaj tarsiopoj aŭ saltaj delfenoj,

kaĉalotoj, orkoj, kaj eĉ balenoj,

grandaj angiloj kaj nordaj haringoj,

kune kun la pacifikaj salpingoj.

Rajoj, ruĝaj trutoj, tinusoj

kaf-fiŝoj, gimnotoj kaj gobiusoj,

jen oktopodoj kaj kalamaroj,

sablofiŝo kaj oskaroj,

alburnoj, alozoj kun la ezokoj,

ombrofiŝoj kaj salikokoj,

najlokapoj kaj mituloj,

ekinodermoj kaj dermaj skvamuloj.

Trakinoj, moluskaj konkoj kaj ranoj,

ŝarkoj, kankretoj, grandegaj kajmanoj,

belinoj, paĝeloj, fiŝoj soleaj,

bopsoj gravedaj, vidvinaj aŭ geaj,

fiŝkaptaj lofioj kaj eĉ moruoj

senŝtrumpaj, senŝuaj aŭ kun la ŝuoj,

paguroj, tinkoj, balenaj la moŝtoj,

alvenis kaleŝe per servo de poŝtoj!

Flugofiŝoj kaj angiloj,

malgrandaj lacertoj kaj krokodiloj,

ĉiu-rangaj, ĉiu-landaj,

en nombroj malgrandaj, grandaj, tre grandaj!

Kiom da batoj, panjo mia,

kia ago senracia!

Ade mortigaj surtretoj!

Milope la ŝtono-ĵetoj!

Mil-milione la pinĉoj kaj mordoj,

miliarde la vundaj puŝtordoj!

Mi ne diras pri la vigla pafado,

kaj la ĉiuloka trafa trafado!

Paf kaj paf kaj paf, manpafiloj!

Pof kaj pof kaj pof, ĉaspafiloj!

Bom-bom-bom eksplodas bomboj!

Okazas ĉie nun ekatomboj!

mi lacas nun pro la longa kanto,

kaj estas sen ĝusta voĉo-kvanto.

Permesu afable, do nun, publiko,

ke mi ja finu ĉi tiun lirikon.

Mi havos vin-glason en mia mano,

kaj trinkos ĝin je via la sano,

ĉar sekiĝis mia gorĝo

mi alportos ĝin al reforĝo!

Trad. Renato Corsetti

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *